1913 елда Казанның Клячкин дәваханәсендә Тукай үпкә чиреннән үлә. Аннан соң әлеге бинада бала тудыру йорты урнаша, хәзер биредә – Татарстанның Сәламәтлек саклау министрлыгы. Клячкин хастаханәсендә туган шигырь Клячкинда бала…
Тукаев үлгән… Бу — бер сүз, бу сүзне шаярып әйтергә дә мөмкин… һәм бу сүзне, чынлыкта булган вә һич тә көтелмәгән бер вакыйганы, Тукаевның чын-чыннан җаныннан аерылганын шаярмый хәбәр иткән…
Дәрдмәнд пессимизмының сәбәпләре Дәрдмәнд пессимизмының сәбәпләре билгеле кебек: ул — котылгысыз язмыш, бу дөньяда бер генә нәрсәнең дә даими булмавы, һәрнәрсәнең дә туктаусыз үзгәреп торуы, кеше яшәешенең шактый ук абсурдлыгы……
1 Татар театры, татар драматургиясе дигәч тә, күңелдә иң элек Галиәсгар Камал образы җанлана. Без аны реалистик драматургия һәм театр бинасын салырга керешкән беренче ташчы дип беләбез. Әдәбият тарихында шундый…
«Мин коеп куйган шагыйрь генә түгел…»Г. Тукай Синең сының хәзер гөлбакчадаБронзадан коеп куелган;Мин бер вәкил булып килдем менәСин күрмәгән яңа буыннан.Нәрсә әйтим, Тукай,Синең алдаТелем көчсез минем, сүзем аз.Мин китергән чәчәк…
Илдә кояш,Җирдә кояш,Йөздә кояш, күздә кояш.Көндәгечә көлә кояш,Әмма бүген үзгә кояш. Бүген аның каршысына Канатланып чыккан бөре… Аваз сала томшыклары: Тукай көне! Тукай көне! Килә язлар, китә язлар,Һәр ел саен…
Казансу яры биек… Тау итәгенә менеп Тыңлап торам агышын. Арча ягыннан искән җил, Ак дулкыннарга төреп, Тарата Идел суына Тукай моңын, сагышын. Казансу яры биек… Таллар аралап кереп, Тыңлыйм дулкын…
I Татар Тукайга сыена, язмышы юл көткән саен. Һәркем белән сөйләшергә Тукай таба рәтен-җаен. Татарның һәр соравына үз Тукае җавап бирә. Һәр татарның йөрәгендә үз Тукае шуңа күрә. Ләкин шатлык…
*** Тукайга һәйкәл Куйган көн иде:— Хәтерләрмендер Мәңгегә сине… Гөлнең яшьлектәй Сафларын җыйдык, Даһи каршына Барасы идек. Ефәк күлмәктә Ислемай исе Сөйләде миңа Синдәге хисне: «…Икәүләп барсак, Күршеләр күрер, Безнең…
Дөньяның үзәге кайда? Безнең өчен — Казанда! Башкалабыз — аш-суга бай Кайнап торган казан да. Ай-Кояш кайда яктырак? Дәртле, нурлы, Казанда. Монда язлар авазы да, Яңгырый моңлы азан да. Яшьлек…